صنعت خودروسازی ایران که رکن دوم اقتصاد ملی و یکی از بخش‌های مهم در حرکت به سمت توسعه اقتصادی و از جمله بخش‌های زیربنایی اقتصادی کشور است ، به صورت مستقیم فرآیند توسعه را تحت تاثیر قرار می دهد و از عوامل مهم توسعه کسب و کار و اقتصادکشوراست ، لذا تحقیق و پژوهش در طراحی تولید محصولات جدید در شرکت های خودروساز داخلی ( سواری و تجاری ) نقش مهمی در خودکفایی تولید قطعه و محصول و ارتقای کیفی تولید ملی کشور دارد. طبق آمار و ارقام موجود، بخش تولید کشور « به ویژه صنعت خودروسازی» تاثیر بسزایی در اشتغال زایی، فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی داشته و به این سبب اهمیت پشتیانی و توجه به ایجاد زیرساخت‌های پژوهش در صنایع خودروسازی کشور از اولویت خاصی برخوردار است.
امروزه مشتریان خودروهای تولید داخل ، خواستار توسعه محصولات ، افزایش کیفیت و توان رقابتی تولیدات داخلی با مشابه خارجی هستند اما باید در نظر داشت که صنایع داخلی زمانی امکان تحقیق و پژوهش در جهت افزایش کیفیت را خواهند یافت که از توان مالی و سرمایه‌ای قابل قبولی برای توسعه پژوهش‌ها و تولید نوآورانه محصولات بهره مند باشند. همان‌طور که شناسایی بسترهای موجود برای رونق بخشیدن به تولید ملی در سطح خرد و کلان اهمیت دارد، پژوهش نیز نقش مهمی در توسعه، خودکفایی، ارتقای کیفی محصولات خودروسازان داخل دارد.
در همین راستا توجه به توسعه همکاری شرکت های خودرو سازی با مراکز علمی و پژوهشی کشور به منظور تبادل اطلاعات و فناوری و ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با صنعت خودروسازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین با عنایت به نیازهای پژوهشی صنعت خودرو در زمینه خود کفایی تولید قطعات و از آنجا که دامنه تاثیرگذاری و تاثیرپذیری حرکت پژوهشی و تحقیقات علمی در سطح ملی مطرح است، هر اقدامی برای روشن ساختن اهمیت تحقیق و پژوهش و موانعی که پیش‌روی آن قرار دارد حائز اهمیت است.
البته درحال حاضر موضوع های زیادی امر تحقیق و پژوهش در سطح کشور و شرکت های تولیدی را با رکود نسبی و مشکلات جدی مواجه کرده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از ارتباط ضعیف بین مراکز علمی و صنایع، کم توجهی به نهادینه‌سازی «فرهنگ پژوهش» ، پایین بودن میزان انگیزه برای انجام تحقیقات، نبود بودجه کافی، کم توجهی به محققان و پژوهشگران و نبود سیاستگذاری مشخص و متمرکز در پژوهش. لذا تلاش برای تغییر این فضا در صنعت خودروسازی به عنوان یکی از صنایع جامع کشور ملموس است تا گام‌های علمی برای توسعه محصولات با اتکا به تحقیقات ژرف نگر و مطالعات کاربردی برداشته و اهداف توسعه همه جانبه را به‌تدریج جامه عمل بپوشانند. برای بهره گیری از آنچه در اصطلاح تحقیق و پژوهش نامیده می‌شود، ضرورت دارد که بازخورد پژوهش‌های انجام گرفته در کلیه سطوح و بخش های مختلف صنایع خودرو سازی را بازشناخته و موانع موجود بر سر راه تحقیقات زیربنایی و توسعه محصولات را نشانه‌گذاری و برطرف نماییم.
اگر برنامه‌ریزی تنها روش اداره ثمر بخش صنعت خودرو محسوب می‌شود، پژوهش و تحقیق را باید یکی از عوامل اصلی توسعه و خود کفایی در این صنعت به حساب آورد. صنعتی می‌تواند از تحقیق به عنوان تنها امکان شناسایی و برنامه‌ریزی حل معضلات جاری خود بهره گیرد که علاوه بر گسترش فرهنگ پژوهش و تحقیقات، به امر نظام بخشی به جامعه علمی خود نیز بپردازد و پژوهش و تحقیق را به عنوان یک عنصر بنیادین سازماندهی کند. بنابراین هر برنامه‌ریزی موفق منوط به سلسله پژوهش‌های کارآمدی است که در گرو برنامه‌ریزی‌های منسجم شکل می‌گیرد و در نهایت منتج به سازمان یافتن و شکوفایی نهاد تحقیق می‌شود و به واسطه همین چرخه است که موضوع جایگاه تحقیقات در برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور معنا و اهمیت پیدا می‌کند.
برنامه‌ریزی در حوزه خودروسازی یک فرآیند فنی و تخصصی است و تهیه و تدوین برنامه‌های ثمربخش و مفید در جهت خودکفایی در تولید محصولات جدید ، مستلزم آشنایی دقیق با اصول و فنونی است که صحت و اعتبار آن در میدان عمل به اثبات رسیده باشد. اجرا و ارزشیابی حساب شده و دقیق از ارکان و اصول این امر بوده و اجرای صحیح برنامه‌ها در گرو آگاهی مجریان امور از آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی صنعت خودرو است. در صورت نبود اجرای صحیح پژوهش، فقر اطلاعاتی و در اختیار نداشتن یافته‌های علمی در هر صنعت، حتی بهترین و کارآمدترین برنامه‌ها با شکست کامل مواجه خواهند شد. ارزشیابی، برای رفع همه نقایص و تولید اطلاعات صحیح و دقیق است و تولید هرگونه اطلاعات غیرواقعی موجب به هم ریختگی و اختلال نظام برنامه‌ریزی می‌شود. حصول نتایج و استنتاج های صحیح و منطقی در گرو آشنایی دقیق ارزشیابان از روش‌ها و فنون ویژه و تخصصی است.
این امر مهم شدنی نیست مگر اینکه صنعت جامع خودروسازی کشور با تعیین راهبردهای پژوهشی به منظور هماهنگی بیشتر رویه‌های پژوهشی در راستای خودکفایی و توسعه محصولات ، ضمن ایجاد مراکز نظام مند تحقیقاتی و مطالعاتی کارآمد ، فرهنگ سازی در خصوص ارتباط با مراکز علمی و تحقیقاتی و انجمن های تخصصی در سطح داخلی و بین المللی ، با تمرکز اجرایی امور پژوهشی در یک سازمان مشخص از پراکندگی طرح‌های پژوهشی و صرف هزینه‌های موازی ممانعت به عمل آورند و با تعیین اولویت‌های کاربردی و شناسایی نیازهای پژوهشی در صنعت خودرو ، توجه به رویه ها و نظام مند شدن پژوهش در این حوزه نهادینه گردد.
صنایع خودرو سازی یکی از مولفه‌ها و شاخص‌های تعیین کننده در میزان توسعه کشورهاست و بدون شک پشتیبانی تولید و سیاستگذاری مناسب در امر تحقیق و پژوهش در بخش خودروسازی می‌تواند در ایجاد حرکت به سمت خود کفایی در تولید محصولات جدید و توسعه صنعت خودرو در کشور نقش‌آفرینی کند و زمانی که پژوهشگران و محققین بخش صنعت با در نظر گرفتن امتیازات و مشوق های مناسب ، ویژگی‌های متناسب با توسعه و دیدگاه خودکفا شدن را در رفتار و بینش خود بروز دهند، رسیدن به این مهم امری ممکن خواهد بود. البته خودرو سازی ایران در چندسال اخیر پیشرفت های قابل توجهی داشته است.
* شهرام شیرکوند – حائز 27 رتبه برتر در جشنواره های بین المللی و ملی مطبوعات و خبرگزاری های کشور
